Rak prostate predstavlja jedan od najčešćih oblika malignih oboljenja kod muškaraca. U ovom iscrpnom vodiču detaljno ćemo obraditi sve aspekte ove bolesti, od ranih simptoma do najmodernijih metoda liječenja.
Razumijevanje raka prostate
Rak prostate nastaje kada ćelije prostate počnu nekontrolirano rasti i dijeliti se. Prostata je muška žlijezda koja proizvodi tekućinu koja čini dio sjemene tečnosti i važna je za reproduktivno zdravlje. Smještena je ispod mokraćnog mjehura i okružuje mokraćnu cijev.
Statistika i značaj ranog otkrivanja
- Drugi najčešći oblik raka kod muškaraca globalno
- Češći kod muškaraca starijih od 50 godina
- Stopa preživljavanja značajno viša kod ranog otkrivanja
- U ranim fazama često nema vidljivih simptoma
Rani simptomi raka prostate
Važno je napomenuti da rak prostate u ranoj fazi često ne pokazuje nikakve simptome. Međutim, kada se pojave, simptomi mogu uključivati:
Urinarni simptomi
- Otežano mokrenje ili slab mlaz urina
- Učestala potreba za mokrenjem, posebno noću
- Osjećaj nepotpunog pražnjenja mjehura
- Peckanje ili bol prilikom mokrenja
- Krv u urinu (hematurija)
Drugi fizički simptomi
- Bol u donjem dijelu leđa, kukovima ili zdjelici
- Krv u spermi
- Erektilna disfunkcija
- Neobjašnjiv gubitak težine
- Bolovi u kostima (u uznapredovalim slučajevima)
Faktori rizika
Nepromjenjivi faktori
- Godine: Rizik raste s godinama, posebno nakon 50.
- Porodična historija: Značajno povećan rizik ako je otac ili brat imao rak prostate
- Etnička pripadnost: Češći kod muškaraca afričkog porijekla
- Genetske mutacije: Posebno BRCA1 i BRCA2 geni
Promjenjivi faktori
- Prekomjerna tjelesna težina
- Prehrana bogata zasićenim mastima
- Nedostatak fizičke aktivnosti
- Pušenje i konzumacija alkohola
Dijagnostika raka prostate
Osnovni dijagnostički postupci
1. PSA test
- Mjeri nivo prostata specifičnog antigena u krvi
- Normalne vrijednosti: ispod 4 ng/mL
- Povišene vrijednosti mogu ukazivati na:
- Rak prostate
- Upalu prostate
- Benignu hiperplaziju prostate
2. Digitalni rektalni pregled (DRP)
- Osnovni fizički pregled prostate
- Procjenjuje se:
- Veličina prostate
- Konzistencija
- Postojanje čvorića ili drugih nepravilnosti
Napredne dijagnostičke metode
1. Imaging metode
- MRI prostate: Detaljan prikaz prostate i okolnog tkiva
- Scintigrafija kostiju: Otkriva eventualno širenje u kosti
- CT abdomena i zdjelice: Procjena proširenosti bolesti
- PET/CT: Precizno određivanje stadija bolesti
2. Biopsija prostate
- Zlatni standard u dijagnostici
- Uzima se više uzoraka tkiva prostate
- Može biti:
- Transrektalna
- Transperinealna
- Određuje se:
- Gleason score
- Stadij bolesti
- Agresivnost tumora
Metode liječenja
1. Aktivno praćenje
- Preporučuje se za nisko-rizične tumore
- Redovne kontrole PSA i biopsije
- Izbjegava se nepotrebno agresivno liječenje
2. Hirurško liječenje
Radikalna prostatektomija
- Potpuno uklanjanje prostate
- Može biti:
- Otvorena operacija
- Laparoskopska
- Robotski asistirana (Da Vinci)
3. Radioterapija
Vanjska radioterapija
- IMRT (Intensity Modulated Radiation Therapy)
- IGRT (Image Guided Radiation Therapy)
- Stereotaktična radioterapija
Brahiterapija
- Ugradnja radioaktivnih zrnaca u prostatu
- Može biti:
- Privremena
- Trajna
4. Hormonska terapija
- Blokira proizvodnju testosterona
- Može biti:
- LHRH agonisti
- Antiandrogeni
- Orchiektomija (hirurško uklanjanje testisa)
5. Kemoterapija
- Koristi se kod metastatske bolesti
- Najčešće u kombinaciji s hormonskom terapijom
6. Imunoterapija
- Stimulira imunološki sistem da napada stanice raka
- Različiti pristupi:
- Vakcine
- Checkpoint inhibitori
- CAR-T ćelijska terapija
Život nakon dijagnoze
Fizički aspekti
- Prilagođavanje novoj rutini
- Upravljanje nuspojavama terapije
- Održavanje fizičke aktivnosti
- Pravilna prehrana
Psihološki aspekti
- Nošenje s dijagnozom
- Podrška porodice i prijatelja
- Grupe za podršku
- Profesionalna psihološka pomoć
Kontrole i praćenje
- Redovne kontrole PSA
- Imaging pretrage prema protokolu
- Praćenje nuspojava terapije
- Prilagođavanje terapije prema potrebi
Prevencija i rani skrining
Preporuke za skrining
- Početak PSA testiranja:
- Od 45. godine kod muškaraca s povećanim rizikom
- Od 50. godine kod ostalih muškaraca
- Učestalost kontrola prema rizičnim faktorima
Preventivne mjere
- Zdrava mediteranska prehrana
- Redovna fizička aktivnost
- Održavanje zdrave tjelesne težine
- Prestanak pušenja
- Umjerena konzumacija alkohola
Kvaliteta života
Seksualno zdravlje
- Upravljanje erektilnom disfunkcijom
- Očuvanje plodnosti
- Seksualno savjetovanje
Kontinencija
- Vježbe za jačanje mišića dna zdjelice
- Promjene životnog stila
- Medicinska pomagala prema potrebi
Zaključak
Rak prostate je ozbiljno oboljenje koje zahtijeva pravovremeno otkrivanje i adekvatan tretman. Moderne metode dijagnostike i liječenja značajno su poboljšale prognozu ove bolesti. Ključno je redovno obavljati preventivne preglede i odmah se javiti ljekaru kod pojave prvih simptoma. Individualni pristup liječenju, uz podršku multidisciplinarnog tima stručnjaka, omogućava najbolje rezultate u borbi protiv ove bolesti.
Napomena: Ovaj članak služi u informativne svrhe i ne može zamijeniti stručni medicinski savjet. Uvijek se obratite ljekaru za konkretne zdravstvene savjete i dijagnozu.